Laudate Deum: μια πολιτική, κοινωνική και οικολογική κραυγή της Καθολικής Εκκλησίας, λίγο πριν το τέ

…υπάρχει ένα μυστικό νόημα που βρίσκεται σε ένα φύλλο δέντρου, σε ένα κακοτράχαλο μονοπάτι στο βουνό, σε μία σταγόνα βρόχης πάνω σε ένα φύλλο, στο πρόσωπο ενός φτωχού ανθρώπου. Ο κόσμος τραγουδάει για μία αγάπη δίχως τέλος, δίχως όρια: πώς μπορούμε να αδιαφορούμε για αυτή την αγάπη;

4 Οκτωβρίου 2023: ο Πάπας Φραγκίσκος εκδίδει την αποστολική προτροπή Laudate Deum (Δοξάζοντας τον Θεό), 8 χρόνια μετά την έκδοση της σημαντικής εγκυκλίου Laudato Si’ (2015). Η εγκύκλιος Laudato Si’ έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τις τρομακτικές συνέπειες της περιβαλλοντικής κρίσης και παρότρυνε τόσο τα κράτη όσο και τις κοινωνίες να λάβουν σημαντικά μέτρα και άμεση δράση για την προστασία του περιβάλλοντος.

Η έκδοση της αποστολικής προτροπής στις 4 Οκτωβρίου δεν έγινε τυχαία. Την 4η Οκτωβρίου, η Καθολική Εκκλησία τιμάει τη μνήμη του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης γνωστού ως προστάτη των ζώων και της φύσης. Επίσης, φέτος στις 4 Οκτωβρίου ξεκίνησε η Σύνοδος Επισκόπων στο Βατικανό, η οποία χαρακτηρίζεται ως «ιστορική» καθώς για πρώτη φορά δίνεται το δικαίωμα ψήφου σε γυναίκες.

Το έγγραφο της αποστολικής προτροπής αποτελείται από 73 σημεία και στηρίζεται σε έξι πυλώνες:

1. Παγκόσμια Κλιματική Κρίση (1–19)

2. Το τεχνοκρατικό παράδειγμα (20–33)

3. Η αδυναμία της παγκόσμιας πολιτικής (34–43)

4. Διεθνείς Διασκέψεις για το κλίμα (COP) : Πρόοδος και Αποτυχίες (44–52)

5. Τι να προσδοκούμε από τη Διεθνή Διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα (COP28) στο Ντουμπάι (53–60)

6. Πνευματικά κίνητρα (61–73)

Παγκόσμια Κλιματική Κρίση:

Ο Πάπας εκφράζει ανοιχτά την ανησυχία του για τη φροντίδα του περιβάλλοντος και προειδοποιεί ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε αυτή τη στιγμή καταρρέει και ίσως βρίσκεται σε ενα σημείο όπου δε θα υπάρχει επιστροφή. Τονίζει ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, πολλές από αυτές μη αναστρέψιμες πλέον, έχουν τεράστιο αντίκτυπο στις ζωές και στις οικογένειες ενός μεγάλου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού. Ήδη βλέπουμε ροές ανθρώπων οι οποίοι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν λόγω των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Παρόλα αυτά, η οικολογική κρίση δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί μόνο ως ένα τεχνικό πρόβλημα με πρακτικές κι επιστημονικές προεκτάσεις. Αποτελεί πρώτα από όλα ένα κοινωνικό πρόβλημα αφού οι επιπτώσεις της βαραίνουν τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς και οφείλουμε να μην κλείνουμε τα μάτια στο πρόβλημα συνανθρώπων μας που βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακρύα μας.

Όπως ανέφεραν και οι Αφρικανοί επίσκοποι ‘η κλιματική κρίση εμφανίζεται ώς ένα τραγικό και χτυπητό παράδειγμα ενός δομικού αμαρτήματος, δηλαδή ενός αμαρτήματος που διαπράτουμε λόγω της δομής και της ιεραρχίας της κοινωνίας.

‘Η κλιματική αλλαγή είναι μια ηθική παρακμή. Αποτελεί ένα τραγικό και χτυπητό παράδειγμα ενός δομικού αμαρτήματος, το οποίο εντείνεται από μία αδιαφορία για τον συνάνθρωπο και μια εγωϊστική απληστία.’ είπε ο Κογκολέζος Επίσκοπος και πρώην Αρχιεπίσκοπος της Κινσάσα, Fridolin Ambongo Besungu.

Ο Πάπας δεν διστάζει να θέσει στο επίκεντρο τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, παραπληροφόρησης και συνωμοσιολογίας για την κλιματική αλλαγή (ακόμα και μέσα στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας) και τονίζει την ανάγκη για τον έλεγχο των ειδήσεων και τον πηγών πληροφόρησης.

Φέρνοντας μας αντιμέτωπους με τη σκληρή πραγματικότητα, δίνει ορισμένα τρομακτικά στοιχεία για την αλήθεια της κλιματικής αλλαγής όπως ότι από το 1850 κι έπειτα, περισσότερο από το 42% των συνολικών καθαρών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα παρήχθη μετά το 1990 ή ότι η θερμοκρασία της Γης έχει ανέβει κατά 1.1 βαθμό κελσίου. Η ταχύτητα αυτών των αλλαγών έχει να κάνει με την ανθρώπινη παρέμβαση η οποία παραμένει και θα παραμένει ανεξέλεγκτη.

Η πανδημία του COVID-19

Φέρνοντας ως παράδειγμα την πρόσφατη πανδημία, ο Πάπας θέλει να επιβεβαιώσει ότι όλοι και ‘Όλα πάνω σε αυτόν τον κόσμο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα’ και ότι ‘Κανείς δεν μπορείς να σωθεί ολομόναχος’.

Το τεχνοκρατικό παράδειγμα:

Δημιουργήσαμε μια ανθρωπότητα χωρίς όρια, με ατελείωτες ικανότητες και πιθανότητες χάρη στη τεχνολογία. Η ανθρωπότητα βρέθηκε να έχει γίνει σκλάβος μιας δύναμης με κανένα όριο. Ο Πάπας δε διστάζει να κατηγορήσει την ολιγαρχία της εξουσίας: ‘ οι λίγοι που έχουν τη γνώση, τη δύναμη του χρήματος να χρησιμοποιήσουν τη γνώση , έχουν μια άνευ προηγουμένου κυριαρχία στο σύνολο της ανθρωπότητας’.

Μπορεί η τεχνολογία να εξελίσσεται με ραγδαίους κι επικίνδυνους ρθυμούς αλλά δεν υπάρχει παράλληλη εξέλιξη με την ανάληψη της ανθρώπινης ευθύνης που θα έπρεπε να τη συνοδεύει. Πώς λοιπόν θα αποκτήσουμε ‘ μια σταθερή ηθική, μια κουλτούρα και μια πνευματικότητα που θα μας βοηθούν να θέτουμε όρια και να διδάσκουμε την αυτοσυγκράτηση;’

Οι άνθρωποι αποτελούμε μέρος της φύσης. Η φύση δεν είναι μια σκηνή όπου τοποθετούμε τους εαυτούς μας και την καθημερινή ζωή μας. Είμαστε η φύση.

Η σύνδεση των φυσικών συστημάτων και των κοινωνικών συστημάτων είναι επικτακτική ανάγκη. Ένα τέτοιο λαμπρό παράδειγμα μπορούμε να πάρουμε από την κουλτούρα των ιθαγενών.

Κατηγορώ μια καπιταλιστική κοινωνία

Μέγιστος κέρδος με το ελάχιστο κόστος. Ένα δριμύ κατηγορώ απέναντι σε μια καπιταλιστική κοινωνία χωρίς κανένα ειλικρινές νοιάξιμο για τον συνάνθρωπο που υποφέρει, που δεν είναι τόσο προνομιούχος. Πώς θα κοιτάξουμε τα παιδιά του μέλλοντος στα μάτια όταν εκμεταλλεύομαστε τον συνάνθρωπο μας και το σπίτι μας, τη Γη μας; Ο Πάπας μας καλεί να αναθεωρήσουμε τις αξίες μας και τις ηθικές μας αρχές με μια απλή σκέψη κι ένα απλό ερώτημα στον εαυτό μας; Ποιό είναι το νόημα της ζωής μου; Ποιό ειναι το νόημα του χρόνου μου πάνω στη Γη; Ποιός είναι ο σκοπός της εργασίας μου κι όλης της προσπάθειας μου;

Η αποτυχία των διεθνών οργανισμών;

Αναμφισβήτητα, αναγνωρίζουμε το θάρρος και την ειλικρίνεια να παραδεχτεί την αποτυχία της διεθνούς πολιτικής να αντιμετωπίσει όλα τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα. Ως λύση θεωρεί τη σύναψη πολυμερών συμφωνιών μεταξύ κρατών αλλά και την ανάκτηση της πραγματικής δύναμης των διεθνών οργανισμών. Φυσικά, δεν παραλείπει να επισημάνει τον κρίσιμο ρόλο των οργανισμών την κοινωνίας των πολιτών οι οποίοι μπορούν να δημιουργήσουν πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς και δυναμικές από ότι ακόμα και τα Ηνωμένα Έθνη. Το παλιό πλαίσιο συνεργασίας δεν είναι πλέον αποδοτικό και νέοι μηχανισμοί και διαδικασίες για την λήψη αποφάσεων και τη νομιμοποίηση αυτών των αποφάσεων πρέπει να εφευρεθεί. Στόχος όλων αυτών των προτάσεων είναι να ενισχυθεί η δημοκρατικοποίηση των αποφάσεων και να δημιουργηθουν προοδευτικά μέρη για συζήτηση κι επίηση συγκρούσεων και διαφορών.

Διεθνείς Διασκέψεις του ΟΗΕ για το κλίμα

Ένα μέρος της εγκυκλίου αφιερώνεται στην αξιολόγηση των Διεθνών Διασκέψεων για το Κλίμα, μέχρι σήμερα καθώς και στην επόμενη Διάσκεψη, τον Νοέμβριο του 2023 στο Ντουμπάι. Επισημαίνει ότι οι περισσότερες Διασκέψεις εχουν καταλήξει σε αποτυχία αφού δεν υπάρχει κανένα σύστημα κυρώσεων για τα κράτη που αθετούν τις συμφωνίες και τις συμβάσεις που έχουν υπογράψει. Επιπρόσθετα, τονίζει ότι για να επιτευχθεί ένα θετικό αποτέλεσμα, τα κράτη θα πρέπει να θέσουν το κοινό καλό πάνω από τα εθνικά τους συμφέροντα. Τι περιμένουμε όμως να δούμε από τα κράτη στην επόμενη Διεθνή Διάσκεψη για το Κλίμα στο Ντουμπάι; Την καθιέρωση μιας νέας διαδικασίας που θα πληροί τρία βασικά κριτήρια: να είναι δραστική, γρήγορη και θα εξασφαλίζει την αληθινή δέσμευση όλων των κρατών.

Πνευματικά κίνητρα

Με έναυσμα την αληθινή πίστη, ο Πάπας Φραγκίσκος καλεί όχι μόνο τους πιστούς καθολικούς αλλά και τους πιστούς όλων των άλλων θρησκειών να κατανοήσουν ότι η αυθεντική πίστη δε δίνει μόνο δύναμη καρδιάς αλλά έχει τη δυνατότητα να αλλάξει ζωές και να δώσει φως στις σχέσεις με τους άλλους και στη σχέση μας τη Φύση. Φέρνοντας παραδείγματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, επιχειρεί να δηλώσει τη στενή σχέση της πίστης στον Θεό με την πίστη μας στη φύση και στην ανθρωπότητα

‘όλοι μας είμαστε ενωμένοι με αόρατα δεσμά και όλοι μαζί δημιουργούμε μια παγκόσμια οικογένεια που μας γεμίζει με έναν ιερό, στοργικό και ταπεινό σεβασμό. ‘

Πολλές παρατηρήσεις κι ερωτήματα γεννήθηκαν μετά την ανάγνωση του Laudate Deum.

• Αναμφίβολα, ο Πάπας Φραγκίσκος χρησιμοποιεί μια σκληρή και ρεαλιστική γλώσσα για να μας μεταφέρει όχι μόνο το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης και των συνεπειών της αλλά κυρίως το μείζον πρόβλημα μιας κρίσης αξιών, μιας ηθικής κατάπτωσης όπου ο άνθρωπος τοποθετεί ως προτεραιότητα τον άτομικισμό, τα υλικά αγαθά, το χρήμα και την αδηφάγα λαχτάρα για εξουσία. Κατακεραυνώνει ένα καπιταλιστικό σύστημα του οποίου όλοι είμαστε τροχοί κι ένας εξαιρετικά σημαντικός τρόχος είναι και η Καθολική Εκκλησία.

• Στο στόχαστρο του Πάπα Φραγκίσκου βρίσκονται τα κράτη με τις αποτυχημένες πολιτικές του καθώς και οι διεθνείς οργανισμοί οι οποίοι τελικά καταλήγουν δέσμιοι των συμφερόντων και των κυκλωμάτων μεταξύ κρατών κι επιχειρήσεων. Πώς θα μπορούσαν οι θρησκευτικοί ηγέτες να επηρεάσουν το αποτέλεσμα τέτοιων πολιτικών και τη δράση αυτών των κυκλωμάτων όταν :

1. Λάμπουν διά της απουσίας τους από διεθνείς διασκέψεις και υψηλού επιπέδου συναντήσεις. Η συνεισφορά τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στη διαμόρφωση πολιτικών παραμένει αμελητέα και πολλές φορές καλούνται στις διεθνείς διασκέψεις συμβολικά ή προσχηματικά (tokenism).

2. Παρά το γεγονός ότι ο διαθρησκειακός διάλογος κι η διαθρησκειακή συνεργασία έχει προχωρήσει αρκετά τα τελευταία χρόνια, η έχθρα κι η καχυποψία καθώς και ο ανταγωνισμός μεταξύ των γνωστών και λιγότερο γνωστών θρησκειών τους αποτρέπει από το να εργαστούν μαζί για το κοινό καλό και για ένα καλύτερο μέλλον.

3. Οι γνώσεις κι η πληροφόρηση παραμένει σε ένα επίπεδο καθαρά θεολογικό κι αποκλείει τη σύνδεση των πνευματικότητας με την κοινωνία και τα σημερινά προβλήματα.

4. Σε μια εκκοσμικευμένη Δύση ξεχνάμε τη σημασία των θρησκευτικών θεσμών και επιλέγουμε να μην συμπεριλάβουμε τις θρησκευτικές αρχές σε σημαντικές διαδικασίες που ορίζουν πολιτικές και στρατηγικές. Παράλληλα σε αυτό το μέρος του κόσμου αγνοούμε ότι σε κάποια άλλα μέρη του ίδιου κόσμου όπου ζούμε, οι κοινωνίες επηρεάζονται βαθύτατα και καταλυτικά από τις θρησκευτικές κοινότητες στις οποίες ζουν και από τους θρησκευτικούς τους ταγούς.

• Το Laudate Deum αποτελεί μια κραυγή σωτηρίας όχι μόνο προς τα κράτη, προς τις επιχειρήσεις και τις βιομηχανίες, προς τα Ηνωμένα Έθνη. Κραυγάζει σε εσένα κι εμένα που διαβάζουμε αυτές τις γραμμές και μας εκλιπαρεί να σκεφτούμε κάτι πέρα από τον εαυτό μας και το σήμερα, όσο κι αν τα βιβλία αυτοβελτίωσης κι οι life coaches μας ζητούν να σκεφτόμαστε το καλό το δικό μας και να υπάρχουμε μόνο στην παρούσα στιγμή. Να σκεφτούμε τον άνθρωπο που μας ζητάει να του αγοράσουμε να φάει κάτι στην είσοδο του super market, να σκεφτούμε την ομορφιά της βροχής μετά από μήνες ανυδρίας, να αναλογιστούμε την μοναδικότητα της στιγμής όπου βλέπουμε τον ήλιο να ανατέλλει πάνω από μία γαλήνια θάλασσα, να σκεφτούμε τον άνθρωπο που έχασε το σπίτι από μια καταστροφική πλημμύρα στα Τρίκαλα ή στην Ινδονησία, να σκεφτούμε τον κόσμο μετά από εμάς, να σκεφτούμε τον κόσμο που θα παραδώσουμε στους μελλοντικούς ανθρώπους, να σκεφτούμε τα παιδιά των παιδιών των παιδιών μας.

Πηγές:

"Laudate Deum": Apostolic Exhortation to all people of good will on the climate crisis (4 October… Laudate Deum: Apostolic Exhortation to all people of good will on the climate crisis, 4 October 2023 www.vatican.va

Laudato si' (24 May 2015) | Francis Encyclical Letter Laudato si' of the Holy Father Francis on care for our common home (24 May 2015) www.vatican.va

https://www.cop28.com/

Laudate Deum - Laudate Deum "Praise God for all his creatures". This was the message that Saint Francis of Assisi proclaimed by his life, his… laudatedeum.church

Laudato Si' Movement We are a spirit-led movement that brings Catholics together to accomplish our stated mission. The movement brings… laudatosimovement.org

Unveiling "Laudate Deum," Illuminated by Leaders Across Faith, Policy, and Science - Laudato Si'… This gathering brought together a lineup of environmental visionaries and leaders explored the newly unveiled "Laudate… laudatosimovement.org