Γιομ Κιπούρ: Το Σάββατο των Σαββάτων

…σάββατα σαββάτων ἔσται ὑμῖν, καὶ ταπεινώσετε τὰς ψυχὰς ὑμῶν… Λευιτικόν (23: 27–32) Πηγή: chabad.orgΦέτος, το Γιομ Κιπούρ, η Ημέρα του Εξιλασμού, η μεγαλύτερη γιορτή του Ιουδαϊσμού θα ξεκινήσει τη δύση της 24ης Σεπτεμβρίου και θα ολοκληρωθεί τη δύση της 25ης Σεπτεμβρίου. Όπως έγραψε κι ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, ‘το Γιομ Κιπούρ είναι η ημέρα της μετάνοιας και της συγχώρεσης των αμαρτιών, το Σάββατο των Σαββάτων.’. Το Γιομ Κιπούρ ολοκληρώνει τις Ημέρες Δέους γνωστές και ως Γιάμιμ Νοραϊμ οι οποίες ξεκινούν με το Ρος Ασσανά, δηλαδή την εβραϊκή Πρωτοχρονιά. Μετά την Πρωτοχρονιά μεσολάβεί μία περίοδος δέκα ημερών κατά την οποία οι πιστοί καλούνται να ζητήσουν συγχώρεση για τις αμαρτίες που διέπραξαν όλο το προηγούμενο έτος, να μετανοήσουν και να ζητήσουν ευλογία για τη χρονιά που ακολουθεί. Σύμφωνα με την παράδοση, την ημέρα του Γιομ Κιπούρ ο Θεός επισφραγίζει την μοίρα του κάθε ατόμου για την επερχόμενη χρονιά. Σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση, την Ημέρα του Εξιλασμού συγχωρούνται μόνον τα αμαρτήματά απέναντι στον Θεό. Αν κάποιος έχει βλάψει ή αδικήσει άλλον άνθρωπο, πρέπει να ζητήσει και να λάβει πρώτα από εκείνον συγχώρεση και κατόπιν να ζητήσει συγγνώμη από τον Θεό. Αρκετά δίκαιο, έτσι; Ας δούμε μερικές ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη γιορτή του Γιομ Κιπούρ!

1. Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτής της ημέρας είναι ότι οι πιστοί καλούνται να τηρήσουν νηστεία για 24 ώρες. Κατά τη διάρκεια αυτών των ωρών, οι πιστοί ούτε τρώνε ούτε πίνουνε. Η νηστεία τηρείται από τους ενήλικες Εβραίους, δηλαδή από όσους έχουν συμπληρώσει τα 13 έτη ηλικίας.

2. Το Γιομ Κιπούρ απαγορεύεται κάθε μορφή εργασίας. Όπως αναφέρεται και στο Λευιτικό, είναι αυστηρά μια ημέρα ανάπαυσης όπως κάθε Σάββατο. Παρόλα αυτά, στο Κιπούρ υπάρχουν κι άλλες πέντε ειδικές απαγορεύσεις: να τρως, να πίνεις, να φοράς αρώματα, να έχεις συζυγικές επαφές (δεν επιτρέπεται ούτε το φιλί), το πλύσιμο για ευχαρίστηση (όχι bubble bath στο τζακούζι σου) και το να φοράς δερμάτινα παπούτσια ή δερμάτινα ρούχα.

3. Η ιερότητα και η σημασία του Γιομ Κιπούρ για την εβραϊκή θρησκεία είναι τόσο μεγάλη που ακόμα κι Εβραίοι οι οποίοι δεν πηγαίνουν σχεδόν ποτέ στη συναγωγή ή δεν ασκούν τη θρησκεία τους, ακολουθούν τα ήθη και τα έθιμα του Γιομ Κιπούρ, πάνε στις λειτουργίες της συναγωγής και βρίσκονται με συγγενείς και φίλους για να γιορτάσουν αυτή την ημέρα.

4. Σε αντίθεση με τις άλλες ημέρες όπου γίνονται τρεις λειτουργίες στις συναγωγές, την ημέρα του Γιομ Κιπούρ γίνονται πέντε λειτουργίες: Καλ Νιντρέ (Kol Nidrei), Πρωινή, Πρόσθετη, Απογευματινή και Νεϊλά. Πριν από την εσπερινή λειτουργία της μέρας του εξιλασμού ψάλλεται το Καλ Νιντρέ που σημαίνει κατά λέξη: «Όλα τα τάματα». Η προσευχή αυτή διαβάζεται τρεις φορές και είναι μια τυπική απαλλαγή από τις υποσχέσεις που δώσαμε και δεν κρατήσαμε τον περασμένο χρόνο. Το Καλ Νιντρέ σημαίνει στα αραμαϊκά ‘Όλοι οι όρκοι’ και χρονολείται από τον 9ο αιώνα. Μάλιστα, το 1880 ο Γερμανός συνθέτης και βιολονίστας Max Bruch συνέθεσε το έργο για τσέλο με το όνομα Kol Nidrei. Εμπνευσμένος από την εβραϊκή μουσική παράδοση, θέλησε να ενσωματώσει κάποια στοιχεία της σε ένα έργο όπου κατά τ’ άλλα δεν έχει κανένα κοινό στοιχείο με την εβραϊκή γιορτή. 5. Η λειτουργία Νεϊλά είναι η τελευταία λειτουργία του Γιομ Κιπούρ. Στο τέλος της προσευχής ηχεί το σσοφάρ, σημαίνοντας το τέλος της γιορτής. 6. Κατά τη διάρκεια των λειτουργίων, διαβάζονται αρκετά μέρη της Τορά μερικά εκ των οποίων είναι: Λευιτικόν 16: 1–34 (εδώ μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες) καθώς και ολόκληρο το βιβλίο του Ιωνά. Όπως γράφει κι ο Σταύρος Ζουμπουλάκης στο βιβλίο του ‘Άσπονδοι Αδελφοί: Εβραίοι, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι’, Εκδόσεις Πατάκη, 2016, ‘Κατά την απογευματική ακολουθία της Ημέρας του Εξιλασμού διαβάζεται στη συναγωγή ολόκληρο το βιβλίο του Ιωνά. Το βιβλίο διαβάζεται επίσης ολόκληρο και στους Ορθόδοξους χριστιανικούς ναούς, το Μεγάλο Σάββατο, την κλητή και αγία ημέρα των χριστιανών, γιατί η τριήμερη παραμονή του Ιωνά στην κοιλιά του κήτους προτυπώνει την τριήμερη ταφή κι ανάσταση του Χριστού όπως εξήγησε ο ίδιος (Μτ12:40). Το κείμενο εγείρει τρομερά ερωτήματα σχετικά με την πραγματική φύση της συγχώρεσης αλλά και της μετάνοιας και γι’ αυτό διαβάζεται εκείνη τη συγκεκριμένη ημέρα. 7. Στο πέρασμα των ετών, κάθε εβραϊκή κοινότητα ανέπτυξε τα δικά της ήθη κι έθιμα για να γιορτάσει την Ημέρα του Εξιλασμού. Για παράδειγμα, οι άντρες μιας από τις πιο συντηρητικές κοινότητες Εβραίων, γνωστοί κι ως Ορθόδοξοι Εβραίοι, εκείνη την ημέρα φοράνε μόνο λευκά ρούχα. Το λευκό ένδυμα/ρόμπα, γνωστό και ως kittel συμβολίζει την αγνότητα αλλά και το θάνατο. Φορώντας λευκά, υπενθυμίζουν στον εαυτό τους αλλά και στους γύρω τους ότι οι άνθρωποι δεν είμαστε αθάνατοι. 8. Ένα ακόμα έθιμο το οποίο μάλιστα τηρήθηκε για αιώνες κι από τους Εβραίους της Ρόδου είναι το έθιμο του kapparot. Θυσιάζανε κοτόπουλα για να εξαγνιστούν από τις αμαρτίες ενώ οι πλουσιότερες οικογένειες δωρίζανε στις φτωχότερες οικογένειες κοτόπουλα έτσι ώστε να γεμίσουν το εορταστικό τους τραπέζι. Επίσης, τιμώντας τις ρίζες τους στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, προσθέσανε στις λειτουργίες την απαγγελία ποιημάτων από τους Ισπανούς ποιητές της μεσαιωνικής περιόδου, Shelomo Ibin Gabirol και Yehuda Ha-Levy. Όλα τα ποιήματα απαγγέλονταν στα λαντίνο, δηλαδή την ισπανοεβραϊκή διάλεκτο της σεφαραδίτικης κοινότητας. Το έθιμο είναι ακόμα αρκετά διαδομένο σε πολλές εβραϊκές κοινότητες σε Αμερική κι Ευρώπη αν και με αρκετές παραλλαγές οι οποίες είναι λιγότερο βάναυσες! Πηγή: https://www.myjewishlearning.com/article/kaparot/ Source: Fineartamerica — The Kaparot Ceremony by Unknown9. Λονδίνο, 1940. Ενώ οι ναζιστικές επιδρομές έπλητταν και βομβάρδιζαν το Λονδίνο, οι Εβραίοι του Λονδίνου συνέχισαν κανονικά τις λειτουργίες για το Γιομ Κιπούρ στις συναγωγές που δεν είχαν ακόμα καταστραφεί από τους αλεπάλληλους βομβαρδισμούς της ναζιστικής Γερμανίας. Στις 12 Οκτωβρίου 1940 κι ενώ το Λονδίνο είχε δεχτεί δύο προειδοποιήσεις μέσα σε ένα πρωϊν όγια επικείμενους βομβαρδισμούς , οι άντρες της εβραϊκής κοινότητας συμμετείχαν σε όλες τις λειτουργίες του Γιομ Κιπούρ φορώντας τις στολές εργασίας τους και τις στρατιωτικές τους στολές. O Leonard Cohen τραγουδάει για τους Ισραηλινούς στρατιώτες κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Γιομ Κιπούρ. Πηγή: Leonard Cohen in the Sinai Desert, 1973 ISAAC SHOKAL’10. Ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ: Στις 6 Οκτωβρίου 1973, οι αιγυπτιακές και συριακές ένοπλες δυνάμεις ξεκινήσανε μια συντονισμένη επίθεση κατά του Ισραήλ με στόχο να ανακαταλάβουν τα εδάφη που είχανε χάσει κατά τη διάρκεια του τρίτου Αραβο-Ισραηλινού πολέμου, 1967. Η επίθεση ξεκίνησε την ημέρα όπου το Ισραήλ γιόρταζε το Γιομ Κιπούρ και φυσικά έπιασε τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις εξαπίνης. Πηγές:

1. Ζουμπουλάκης Σταύρος (2016), Άσπονδοι Αδελφοί Εβραίοι Χριστιανοί Μουσουλμάνοι , Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, σελ. 133–137.

2. YOM KIPPUR — Customs of Rhodian Jews, https://jewishrhodes.org/wp-content/uploads/2022/01/YOM-KIPPUR-text.pdf

3. All the facts about Yom Kippur, https://www.myjewishlearning.com/article/yom-kippur-faq-all-about-the-day-of-atonement/

4. Η γιορτή του Γιομ Κιπούρ: https://athjcom.gr/2014/11/20/giom-kipour/