Η καθολική κοινότητα της Χίου

Η καθολική κοινότητα της Χίου στο χθες, στο σήμερα και στο αύριο Έφτασα στην καθολική ενορία του Αγίου Νικολάου ένα βροχερό κυριακάτικο πρωινό του Μαρτίου. Στα τρία λεπτά που με χώριζαν από το αμάξι μου και τον καθολικό ναό, είχα καταφέρει να περάσω από την υπέροχη Οθωμανική κρήνη του Μελέκ Πασά, από το Βυζαντινό μουσείου της Χίου που κάποτε ήταν το Οθωμανικό Τέμενος Μετζιτιέ και από το ορθόδοξο ναό το Αγίου Ιακώβου. Η πολυθρησκευτική ιστορία της Χίου συγκεντρωνόταν μόλις σε 300 βήματα.

Μία εβδομάδα πριν, είχαμε συμφωνήσει με τον πατέρα Λέοντα Κισκίνη να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη, λίγο μετά το τέλος της κυριακάτικης λειτουργίας. Εκείνη την Κυριακή, την 9η Κυριακή του έτους διαβαζόταν η παραβολή του Εκατόνταρχου κι οι καθολικοί μαζί με τους ορθοδόξους προετοιμάζονταν για την Σαρακοστή. Μπαίνοντας στο Ναό, κάθισα στα τελευταία στασίδια και μέτρησα τους πιστούς που βρίσκονταν εκεί. Δέκα άτομα, ανάμεσα τους και δύο μικρά παιδιά. Μία ψηλή, μελαχρινή γυναίκα, διάβαζε όρθια την παραβολή ενώ ο πατέρας Λέων προετοίμαζε τη Θεία Κοινωνία. Δίπλα μου, βρισκόταν το υμνολόγιο όπου ο ιερέας μας καλούσε να ψάλλουμε όλοι μαζί το «Κάνε με, Θεέ μου, εργάτη ειρήνης.

Η ιστορία της καθολικής κοινότητας της Χίου Η ιστορία της καθολικής κοινότητας στο νησί ξεκινάει τον 14ο αιώνα. Ο καθολικισμός έφτασε στο νησί τον 14ο αιώνα με τους Γενοβέζους οι οποίοι εδραίωσαν την κοινότητα τους μέσα στο Κάστρο της Χίου. Μαζί με τους Γενουάτες, κατέφτασαν στη Χίο και καθολικά μοναχικά τάγματα τα οποία έδρασαν στο νησί για πολλούς αιώνες. Όσο τα χρόνια περνούσαν, οι μεικτοί γάμοι μεταξύ Ορθοδόξων και Καθολικών δημιούργησαν μία νέα κοινωνική ομάδα, τους Ιταλοχιώτες. Οι Ιταλοχιώτες έφτασαν να μετρούν 11.000 άτομα λίγο πριν άφιξη των Οθωμανών στο νησί. Τον 16ο αιώνα, οι Οθωμανοί εκδίωξαν τους καθολικούς από το Κάστρο της Χίου και τους παραχώρησαν μία έκταση εκτός του Κάστρου, τον λεγόμενο Φραγκομαχαλά, όπως αποκαλείται η περιοχή μέχρι και σήμερα. « Το 1822, η καθολική κοινότητα συρρικνώνεται τραγικά με τη Σφαγή της Χίου κι όσοι απομένουν, φεύγουν για τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη. Με την έναρξη του ελληνοιταλικού πολέμου, οσοι Ιταλοχιώτες είχαν απομείνει, εγκατέλειψαν το νησί. Μέχρι το 1970, η καθολική κοινότητα συνεχίζει να συρρικνώνεται μέχρις ότου δεν απέμεινε σχεδόν κανένας.». λέει με λύπη ο Πατέρας Λέων. Με πληροφόρησε ότι στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Χίου ‘Αδαμάντιος Κοραής’ βρίσκεται ένα σπάνιο βιβλίο, γραμμένο στα αγγλικά από τον επιφανή Χιώτη, Φίλιππο Αργέντη, το «The religious minorities of Chios:Jews and Roman Catholics’, το οποίο μας δίνει περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία των θρησκευτικών κοινοτήτων του νησιού. Τη δεκαετία του’90 με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, μετανάστες από το πρώην ανατολικό μπλοκ, κυρίως την Πολωνία και την Αλβανία, έδωσαν ξανά πνοή στην καθολική κοινότητα του νησιού κι ανέστησαν τον καθολικό ναό ο οποίος είχε κλείσει οριστικά τη δεκαετία του’ 70. «Σήμερα έχουμε μια πολυπολιτισμική καθολική κοινότητα στο νησί. Πιστοί από Πολωνία, Αλβανία, Φιλιππίνες, Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική αποτελούν το σημαντικότερο μέρος των πιστών. Έχουμε μια υπέροχη κοινότητα όπου ο καθένας φέρνει τα δικά του ήθη κι έθιμα. Συνυπάρχουμε όλοι αρμονικά και βοηθάει πολύ ότι όλοι οι καθολικοί μιλάνε πολύ καλά ελληνικά. Αυτό βοηθάει πολύ την ενορία καθώς η λειτουργία γίνεται μόνο στα ελληνικά. Δυστυχώς, Έλληνες καθολικοί έχουν απομείνει περίπου είκοσι εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι αρκετά ηλικιωμένοι. Υπάρχουν φυσικά και νέοι καθολικοί, φοιτητές κυρίως, οι οποίοι όμως δεν είναι δραστήριοι ούτε επισκέπτονται τακτικά την εκκλησία. Σε ορισμένες κυριακάτικες λειτουργίες, οι πιστοί είναι λίγοι οπότε δεν υπάρχει το κυριακάτικο κήρυγμα αλλά υπάρχουν φορές όπου ο ναός είναι κατάμεστος όπως τα περασμένα Χριστούγεννα.». Υπάρχουν άραγε Ιταλοχιώτες ή Έλληνες καθολικοί που επισκέπτονται τη Χίο και ψάχνουν τις ρίζες τους; «Φυσικά κι υπάρχουν. Δεχόμαστε πάρα πολλές επισκέψεις, ειδικά το καλοκαίρι από ανθρώπους που ψάχνουν να βρούνε κάτι για το παρελθόν της οικογένειας τους. Το δυστυχές είναι ότι με το κλείσιμο της ενορίας τη δεκαετία του ’70, τα αρχεία της κοινότητας καθώς και τα σημαντικότερα κειμήλια του καθολικού ναού μεταφέρθηκαν στο κεντρικό αρχείο που βρίσκεται στην Τήνο. Συνεπώς, όταν μας ζητούνται πληροφορίες, παραπέμπουμε τους ενδιαφερόμενους στην Τήνο έτσι ώστε να καταφέρουν να ανακαλύψουν την ιστορία της οικογένειας τους. Τα αρχεία που βρίσκονται στην Τήνο χρονολογούνται από 1500!». Εργάτες Ειρήνης Γνωρίζοντας την ύπαρξη μεγάλων προσφυγικών ροών στη Χίο και βασισμένη στην έντονη συμμετοχή των προσφύγων στην καθολική ενορία της Σάμου, ζήτησα να μάθω για τη συμμετοχή των προσφύγων στην ενοριακή ζωή. «Στην αρχή της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης είχαμε αρκετούς νέους πιστούς. Ήταν κυρίως γαλλόφωνοι από τη Βόρεια Αφρική. Φυσικά, τώρα ο αριθμός των καθολικών προσφύγων στο νησί είναι εξαιρετικά μειωμένος. Παρόλα αυτά ακόμα αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα της πρόσβασης τους στο κέντρο του νησιού αφού δεν υπάρχει μέσο μεταφοράς κι η ενορία μας δεν διαθέτει τα οικονομικά μέσα για να τους το εξασφαλίσει.». «Βοηθήσαμε με κάθε τρόπο, όταν εκδηλώθηκε η προσφυγική κρίση. Ως καθολική εκκλησία, προσφέραμε βοήθεια μέσω της Κάριτας Ελλάς. Διανείμαμε φαγητό, ρούχα κι υπνόσακους. Κανένας ιερέας δεν μπορούσε, ούτε μπορεί να κλείσει τα μάτια σε ό,τι έχει συμβεί και συμβαίνει ακόμα.». «Όταν ξέσπασε η προσφυγική κρίση, θυμήθηκα τόσο έντονα όσα είχα περάσει εγώ. Δεν γινόταν να μη βοηθήσω αυτούς τους ανθρώπους και να μην τους προσφέρουμε ελπίδα μέσω της εκκλησίας. Ειδικά, η κοινότητα εδώ είναι πολύ δεμένη μεταξύ της και μόλις παρουσιάζεται μία ανάγκη, γινόμαστε όλοι μια γροθιά για να βοηθήσουμε’. είπε η Άρτα. Η Άρτα κατάγεται από το Λάτς(Lac), μια μικρή πόλη στη βορειοδυτικό μέρος της Αλβανίας. «Το 2002, ήρθαμε με τον σύζυγό μου, στη Χίο. Τελικά ριζώσαμε στο νησί και μετά από ένα χρόνο, βρήκα την εκκλησία στην οποία ανήκω.». Ο πολύπαθος Καθεδρικός Περπατώντας μέσα στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, ο πατέρας Λέων μου δείχνει ορισμένες σπάνιες φωτογραφίες του ναού. «Ο ναός που βρισκόμαστε σήμερα δεν είναι ο πρωταρχικός. Ο πρωταρχικός ναός οικοδομήθηκε το 1719 αλλά υπέστη καταστροφές το 1822 με την καταστροφή της Χίου και το 1881 με έναν φοβερό σεισμό. Έτσι, μετά το σεισμό ανοικοδομήθηκε και σήμερα βρισκόμαστε σε αυτήν την εκκλησία από το 1881. Παράλληλα, υπάρχει και το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωσήφ το οποίο όμως βρίσκεται σε διαδικασία εργασιών αναστήλωσης. Υπήρξε τρομερή γραφειοκρατία αλλά τελικά η άδεια για τις εργασίες δόθηκε λίγο πριν τα Χριστούγεννα και οι εργασίες θα ολοκληρωθούν το ερχόμενο καλοκαίρι. Παράλληλα, υπάρχουν κι άλλα 4–5 καθολικά παρεκκλήσια τα οποία όμως λειτουργούν μία φορά τον χρόνο.». Όλες τις φορές που είχα επισκεφτεί τον ναό, είχα εντυπωσιαστεί από την ύπαρξη δύο τάφων στο εσωτερικό του. «Υπήρχε ένα έθιμο όπου επιφανείς άντρες της καθολικής κοινότητας θάβονταν μέσα στο ναό. Σε εμάς εδώ βρίσκονται θαμμένοι ο πρόξενος της Αυστροουγγαρίας κι ο επίσκοπος Dionisio Nicolosi.».

Βλέποντας τη σχέση του Πατέρα Λέοντα με τους πιστούς μετά το τέλος της λειτουργίας, η συζήτηση πήγε αναπόφευκτα στο κάλεσμα του για την ιεροσύνη καθώς και στη σχέση του με την κοινότητα της Χίου αφού βρίσκεται στο νησί μόνο τα τελευταία χρόνια. Το κάλεσμα Μεγάλωσε στη Λάρισα, σε μία εργατική, καθολική οικογένεια κι αγκαλιασμένος από μία μικρή, καθολική κοινότητα. Ένιωσε το κάλεσμα για την ιεροσύνη σε μικρή ηλικία αλλά αποφάσισε να ακολουθήσει έναν άλλον δρόμο. «Σπούδασα Ιταλική Φιλολογία στο ΑΠΘ κι αφού εργάστηκα για αρκετά χρόνια στην Αθήνα, επέλεξα κάποια στιγμή να φύγω κα να απαντήσω στην κλίση μου. Πήγα στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη θεολογική σχολή της Μπολόνια. Στην Ιταλία, έμεινα οχτώ χρόνια μέχρι που γύρισα στη Λάρισα για οικογενειακούς λόγους.». Λίγο καιρό αργότερα, διορίστηκε στις καθολικές ενορίες της Χίου και της Μυτιλήνης. «Δε με φόβισε να έρθω εδώ αφού μεγάλωσα σε μικρές και κλειστές κοινωνίες και τις γνωρίζω πολύ καλά. Φυσικά, οι κοινότητες των δύο νησιών είναι αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους αλλά η ανάγκη τους για έναν ιερέα και για επαφή είναι κοινή και μάλιστα πολύ έντονη. Για εμάς, έχει σημασία η καμπάνα που χτυπάει κάθε Κυριακή πρωί και δηλώνει ότι είμαστε εδώ.». Ο Πατέρας Λέων κι η Άρτα δεν ένιωσαν ποτέ ξένοι ούτε στο νησί αλλά ούτε μέσα στους κόλπους της καθολικής κοινότητας. «Εγώ όπως και πολλοί άλλοι διψούσαμε για οικογένεια και σύνδεση!» μου λέει η Άρτα η οποία κάθεται απέναντι μου. Η ίδια μεγάλωσε στην Αλβανία, σε μια εποχή όπου οι εκκλησίες παρέμεναν κλειστές. Η οικογένεια της όμως ήταν καθολική κι η γιαγιά της προσπαθούσε να της περάσει υπόγεια μηνύματα κι αναμνήσεις για τον Ιησού Χριστό. «Δεν επιτρεπόταν να μιλήσουμε ανοιχτά για την πίστη ή τη θρησκεία, ούτε καν στο σπίτι. Φοβόντουσαν μήπως μας ξεφύγει κάτι ως παιδιά και προδοθούμε. Δεν υπήρχαν εικόνες στο σπίτι αλλά η γιαγιά νήστευε ή μας πέρναγε τυχαία από την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου η οποία βρισκότανε κοντά στο σπίτι μας. Έτσι, μας έμεινε η ανάμνηση της πίστης.». Η ίδια βαφτίστηκε λίγα χρόνια μετά την πτώση του καθεστώτος στην Αλβανία, αφού παρακολούθησε το κατηχητικό στην Αλβανία για έναν ολόκληρο χρόνο. «Οι γονείς ρωτούσαν εάν θα βαφτιστώ κι έτσι μετά το Λύκειο πήρα την απόφαση να βαφτιστώ.». Όταν έφτασε στη Χίο και βρήκε την κοινότητα καθολικών, ένιωσε ότι βρήκε μια οικογένεια. «Γιατί αποφάσισα να είμαι τόσο ενεργή στην ενορία; Επειδή θέλω να προσφέρω σε όλους τους συνανθρώπους μου, ανεξαρτήτως έθνους, φυλής ή θρησκείας και θέλω να μη νιώθει κανείς ξένος ή ανεπιθύμητος. Ελπίζω με την παρουσία μου εδώ, να υποστηρίζω το έργο του Χριστού κι ο Χριστός είναι ένας για όλους. Με ενοχλεί όταν ορισμένοι εδώ στο νησί με ρωτάνε σε τι πιστεύω εγώ. Εάν αυτό δεν είναι άγνοια για την ίδια μας τη θρησκεία, τότε τι είναι;». Αναπόδραστα, η συζήτηση κατευθύνεται στη σχέση με την Ορθόδοξη εκκλησία της Χίου.

«Βλέπω ότι ο ορθόδοξος ναός του Αγίου Ιακώβου απέχει μόλις λίγα μέτρα. Πώς σας δέχτηκαν οι ορθόδοξοι ιερείς και ποιες οι σχέσεις με την τοπική εκκλησία και τις τοπικές αρχές σήμερα;» ρώτησα προσδοκώντας με έκπληξη κάποια διαφορετική απάντηση από αυτή που περίμενα. «Θα ξεκινήσω τονίζοντας πόσο πολύ πιστεύω στον διάλογο μεταξύ των εκκλησιών, μεταξύ των θρησκειών και μεταξύ των ανθρώπων. Η άγνοια φέρνει φόβο και μόνο ο πραγματικός κι ειλικρινής διάλογος μπορεί να μας φέρει κοντά στη γνώση άρα και στην αγάπη και στην αποδοχή του Άλλου.». Όταν ήρθε για πρώτη φορά, υπήρξαν κάποιες μικρές αντιδράσεις από την κυρίαρχη θρησκευτική κοινότητα, κυρίως από ορισμένους τοπικούς θρησκευτικές ηγέτες. «Παρόλα αυτά, όταν γνωριστήκαμε και μιλήσαμε, βάλαμε στις άκρες τις όποιες θεολογικές διαφορές και κατανοήσαμε ότι ως παιδιά του Χριστού οφείλουμε να είμαστε αδέρφια και να κοιτάμε μαζί μπροστά για το καλύτερο των νησιών μας και των κοινοτήτων μας. Ο Χριστός ενώνει, δε διαιρεί.». Οι σχέσεις με την τοπική κοινότητα αλλά και τις τοπικές αρχές είναι εξαιρετικές. «Πολλοί ορθόδοξοι της γειτονιάς μας επισκέπτονται κι ορισμένοι παρακολουθούν και συμμετέχουν και στις λειτουργίες. Οι δε σχέσεις μας με την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων είναι εξαιρετική αφού δουλεύουμε μαζί πάνω σε κειμήλια που βρίσκουν συχνά και θεωρούν ότι ανήκαν σε παλαιότερους καθολικούς ναούς. Ιδιαίτερα χαρούμενοι είμαστε όταν οι θεολόγοι φέρνουν τους μαθητές εδώ για εκπαιδευτική επίσκεψη κι έχουμε τη δυνατότητα να συζητήσουμε και να λύσουμε απορίες. Τί είναι αυτό που χωρίζει τους χριστιανούς τόσους αιώνες και γιατί τόσο μίσος κι έχθρα;». Επίσημες σχέσεις με την τοπική εκκλησία δεν υπάρχουν αλλά αυτό δε σημαίνει ότι το μέλλον δεν μπορεί να φέρει μεγαλύτερη συμφιλίωση κι αρμονικότερη συνύπαρξη. «Παρά το γεγονός ότι σε θεσμικό επίπεδο δεν υπάρχουν επίσημες σχέσεις, υπάρχουν προσωπικές σχέσεις. Μπορούμε να οραματιστούμε μαζί ένα καλύτερο και πιο ενωτικό μέλλον.». Είχαν περάσει ήδη δύο ώρες που μιλούσαμε κι ήταν τόσα πολλά αυτά που θέλαμε ακόμα να πούμε. Συζητήσαμε λίγο ακόμα ρίχνοντας το βάρος στην περίοδο της Σαρακοστής και στο Πάσχα που περιμένουμε. Ζήτησα από τον Πατέρα Λέοντα να μου αποκαλύψει μια σκέψη κι ένα μήνυμα για τις μέρες που έρχονται. «Είναι πολύ δύσκολο να σκεφτούμε θετικά κι αισιόδοξα με όσα βλέπουμε γύρω μας και με όσα βιώνουμε. Πανδημίες, πόλεμοι, προσφυγιά, φτώχεια κι ένας φόβος για το αύριο. Παρόλα αυτά, θα ήθελα πάντα να θυμόμαστε να μη χάνουμε την ελπίδα μας. Ο Χριστός σταυρώθηκε τη Μεγάλη Παρασκευή. Δεν έμεινε όμως για πάντα καρφωμένος επάνω στον σταυρό. Ήρθαν το Μεγάλο Σάββατο κι η Ανάσταση λούζοντας μας με φως κι ελπίδα.». ‘Οπου υπάρχει μίσος, να φέρνω την αγάπη όπου υπάρχει σκότος, να φέρνω το φως όπου υπάρχει αμφιβολία, να φέρνω την πίστη’ Ο Καθεδρικός και Ενοριακός Καθολικός Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην οδό Ιουστινιάνη 4, στην πόλη της Χίου. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Εφημέριο, Π. Λέων Κισκίνη στο τηλέφωνο: 2271021617